ISO 45001 voor de bouw

In de bouwsector is VCA  de standaard voor arbeidsveiligheid. Maar steeds vaker komt ook ISO 45001  in beeld, vooral bij internationale projecten en opdrachtgevers. De norm is verkrijgbaar via NEN . Wanneer kies je voor ISO 45001 als bouwbedrijf? En hoe verhoudt het zich tot VCA?

VCA of ISO 45001 in de bouw?

De meeste bouwbedrijven in Nederland hebben VCA. Het is de gangbare eis bij aanbestedingen, bij werk voor woningcorporaties en bij projecten in de industrie. VCA is specifiek ontwikkeld voor de sectoren waar fysiek gevaarlijk werk wordt gedaan.

ISO 45001 is minder gangbaar in de traditionele bouw, maar wint terrein. Internationale opdrachtgevers kennen VCA niet en vragen om ISO 45001. Bij projecten met buitenlandse partners is ISO 45001 de gemeenschappelijke taal. En organisaties die een compleet managementsysteem willen, kiezen soms voor ISO 45001 vanwege de betere integratie met ISO 9001 en ISO 14001.

De keuze hangt af van je klantenbestand en ambities. Werk je vooral voor Nederlandse opdrachtgevers in de traditionele bouw? Dan is VCA waarschijnlijk voldoende en vaak zelfs vereist. Werk je internationaal of voor opdrachtgevers die ISO prefereren? Dan is ISO 45001 de logische keuze.

Sommige bouwbedrijven hebben beide certificeringen. VCA voor de Nederlandse markt waar het verplicht is, ISO 45001 voor internationale opdrachten of als onderdeel van een geïntegreerd KAM-systeem.

Typische gevaren in de bouw

De bouw kent diverse en veranderende risico’s. Elke bouwplaats is anders, elke fase van het project brengt andere gevaren.

Werken op hoogte

Vallen van hoogte is een van de belangrijkste oorzaken van ernstige ongevallen in de bouw. Werken op steigers, daken, ladders, in hoogwerkers: overal waar hoogteverschil is, is er valgevaar.

Beheersmaatregelen zijn collectieve voorzieningen zoals leuningen en randbeveiliging als eerste keuze. Individuele valbeveiliging zoals harnasgordels waar collectieve maatregelen niet kunnen. Training in veilig werken op hoogte en in het gebruik van PBM’s. Toezicht en controle op naleving.

Vallende voorwerpen

Materialen en gereedschap kunnen vallen en mensen raken. Dit risico speelt op elke bouwplaats waar op hoogte wordt gewerkt.

Afscherming van werkgebieden, gebruiken van gereedschapsbevestiging, dragen van helmen en adequate communicatie over werkzaamheden boven en onder elkaar zijn standaardmaatregelen.

Graafwerk en insluitingsgevaar

Bij grondwerk is er risico op instorting van sleuven en putten. Insluitingsgevaar is een ernstig risico dat jaarlijks slachtoffers maakt.

Beschoeiing van sleuven, talud maken bij diepe uitgravingen, nooit alleen in een sleuf werken en duidelijke procedures voor graafwerk zijn essentieel.

Machines en voertuigen op de bouwplaats

Kranen, hijswerktuigen, graafmachines, vrachtwagens: de bouwplaats is vol bewegende machines. Aanrijdgevaar, beknelling en vallende lasten zijn reële risico’s.

Verkeersplannen, scheiding van voetgangers en verkeer, gekwalificeerde machinisten en kraanmachinisten, en goede communicatie tussen grondpersoneel en machinisten zijn noodzakelijk.

Blootstelling aan stoffen

Kwartsstof bij het zagen van steen, houtstof, asbest bij sloopwerk, lasdampen, uitlaatgassen: de bouw kent diverse blootstellingsrisico’s.

Beheersing vraagt om stofvrije werkmethodes waar mogelijk, adequate afzuiging en ventilatie, en ademhalingsbescherming waar nodig. Bij asbest gelden strenge wettelijke eisen.

Elektriciteitsrisico’s

Werken nabij of aan elektrische installaties brengt risico op elektrocutie. Kabels die per ongeluk worden geraakt bij graafwerk, provisorische installaties op de bouwplaats, aanraking van onder spanning staande delen.

Spanning loos maken voor werkzaamheden, gebruik van aardlekschakelaars, KLIC-melding voor graafwerk en adequate instructie van medewerkers zijn basismaatregelen.

ISO 45001 implementeren als bouwbedrijf

De veranderende werkplek

Een uitdaging in de bouw is dat de werkplek continu verandert. Elke bouwplaats is anders, elke fase brengt andere risico’s. Waar een fabriek een vaste lay-out heeft, is de bouw dynamisch.

ISO 45001 vraagt om systematisch om te gaan met deze veranderlijkheid. Gevarenidentificatie is geen eenmalige exercitie maar een doorlopend proces. Bij elk nieuw project, bij elke nieuwe fase beoordeel je de risico’s opnieuw.

Praktisch betekent dit risicobeoordelingen per project, werk- en veiligheidsplannen per bouwplaats, regelmatige werkplekinspecties, en toolbox meetings die ingaan op de actuele risico’s.

Coördinatie met andere partijen

Op een bouwplaats werken vaak meerdere partijen: hoofdaannemer, onderaannemers, leveranciers, opdrachtgever. ISO 45001 vraagt om de veiligheid van al deze partijen te beheersen.

De norm eist procedures voor uitbesteding en aannemers. Welke eisen stel je aan onderaannemers? Hoe coördineer je de veiligheid als meerdere partijen tegelijk werken? Wie is verantwoordelijk voor wat?

Dit sluit aan bij de wettelijke verplichting tot coördinatie volgens het Arbobesluit, maar ISO 45001 vraagt om dit systematisch in te bedden in je managementsysteem.

Werknemersparticipatie op de bouwplaats

Werknemersparticipatie kan in de bouw uitdagend zijn. Medewerkers werken verspreid over verschillende locaties. De samenstelling van teams wisselt. Er is tijdsdruk.

Toch is participatie juist in de bouw cruciaal. De mensen op de bouwplaats zien de risico’s het eerst. Een uitvoerder die de situatie dagelijks ziet, weet meer dan iemand op kantoor.

Concrete vormen zijn startwerkinstructies aan het begin van elke werkdag, toolbox meetings op de bouwplaats, meldingssystemen voor gevaarlijke situaties, betrokkenheid bij V&G-plannen, en periodiek overleg met uitvoerders en voorlieden.

V&G-plan en ISO 45001

Bij bouwprojecten is een Veiligheids- en Gezondheidsplan (V&G-plan) wettelijk verplicht. Dit plan beschrijft de veiligheidsmaatregelen voor het specifieke project.

Het V&G-plan past binnen ISO 45001 als onderdeel van de operationele planning en beheersing. De norm vraagt om criteria vast te stellen voor processen en beheersmaatregelen te implementeren. Het V&G-plan is de concretisering daarvan voor een specifiek project.

Zorg dat je V&G-plannen consistent zijn met je overkoepelende G&VW-managementsysteem. De algemene procedures uit je systeem worden vertaald naar projectspecifieke maatregelen in het V&G-plan.

Combinatie met VCA

Als je zowel ISO 45001 als VCA wilt of nodig hebt, kun je de systemen integreren. Er is overlap: beide gaan over arbeidsveiligheid, beide vragen om risicobeoordelingen, procedures en training.

De uitdaging is dat VCA een andere structuur heeft dan ISO 45001. VCA volgt niet de High Level Structure. Je kunt niet één-op-één mappen.

Praktisch kun je ISO 45001 als basis nemen en zorgen dat je ook voldoet aan de specifieke VCA-eisen: de vereiste diploma’s, het minimum aantal toolbox meetings, de registraties die VCA vraagt. Met een goed opgezet ISO 45001 systeem voldoe je aan het grootste deel van VCA, maar je moet de specifieke checklistpunten wel afdekken.

Voordelen van ISO 45001 boven VCA voor bouwbedrijven

Waarom zou een bouwbedrijf kiezen voor ISO 45001 in plaats van alleen VCA?

Internationale erkenning is een belangrijk argument. Bij projecten met buitenlandse partners of opdrachtgevers is ISO 45001 de standaard. VCA wordt buiten de Benelux nauwelijks herkend.

Integratie met andere normen is eenvoudiger. ISO 45001 combineert naadloos met ISO 9001 en ISO 14001 in een KAM-systeem. VCA heeft een eigen structuur die minder makkelijk integreert.

Flexibiliteit biedt ISO 45001 meer. De norm schrijft voor wat je moet bereiken, niet exact hoe. VCA is een checklist met specifieke eisen. Grotere organisaties met een eigen aanpak passen soms beter bij ISO 45001.

Managementsysteembenadering gaat verder dan een checklist. ISO 45001 dwingt je om veiligheid te integreren in je bedrijfsvoering, met doelstellingen, monitoring en continue verbetering.

Wanneer VCA voldoende is

VCA blijft de standaard voor veel bouwbedrijven, en dat is terecht. Voor een MKB-bouwbedrijf dat vooral werkt voor Nederlandse opdrachtgevers in de traditionele bouw, is VCA vaak de beste keuze.

VCA wordt gevraagd en geaccepteerd. De checklist geeft duidelijkheid over wat je moet doen. De kosten zijn overzichtelijk. Je medewerkers moeten sowieso VCA-diploma’s hebben.

Overweeg ISO 45001 pas als je internationale ambities hebt, als opdrachtgevers erom vragen, of als je een geïntegreerd KAM-systeem wilt.

Volgende stap

Lees meer over het verschil tussen ISO 45001 en VCA, of bekijk het stappenplan als je wilt starten met ISO 45001.